“Anh em đừng bao giờ thốt ra những lời độc địa, nhưng nếu cần, hãy nói những lời tốt đẹp, để xây dựng và làm ích cho người nghe” (Ep 4,29).

Trong kho tàng tục ngữ ca dao có câu:

"Lời nói không mất tiền mua

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau".

Trong Thánh Vịnh chúng ta thường đọc, một tác giả Thánh vịnh diễn tả kẻ ác nói rằng:

"Sức mạnh của ta là nhờ ba tấc lưỡi,

Với môi mép này ai làm gì nổi được ta".

Đúng là:

"Lưỡi không xương nhiều đường lắc léo,

Miệng không vành miệng méo tứ tung".

Chúng ta có thể dùng lời nói để vực dậy một người khác. Ngược lại, chúng ta cũng có thể dùng chính ngôn ngữ của mình, để dìm người khác chúi xuống không thể ngóc đầu lên được. Ngôn từ có khả năng chữa lành, và cũng có khả năng giết chết. Tùy theo cách chúng ta sử dụng ngôn từ thế nào.

Chúng ta là con người. Chúng ta hơn con vật vì chúng ta biết nói. Chúa ban cho chúng ta có khả năng biết nói để ca tụng Chúa, và nói lời Sự Thật. Thật vậy, chúng ta, những con người Công giáo, chúng ta có ơn gọi để nói về thế giới một cách đúng sự thực, để gọi những sự việc đúng tên của chúng. Chúng ta là những hữu thể Thiên Chúa sáng tạo nên, để dùng ngôn ngữ mà ca mừng thế giới Người đã sáng tạo.

Thiên Chúa đã mời gọi con người cộng tác vào sự sáng tạo của Thiên Chúa, khi trao ban cho con người quyền đặt tên cho vạn vật. Nhờ tình bằng hữu với Đấng Sáng Tạo, Ađam biết các thụ tạo và hơn nữa, khi đặt tên cho các con vật, ông cộng tác với Thiên Chúa kiến tạo một thế giới có trật tự và ý nghĩa, thắng vượt cõi hỗn mang. Tên gọi các con vật không phải Ađam dán nhãn lên nhưng chính là một hành trình khám phá và hiểu biết chúng. Ông gọi con này là con cò, nó là con cò. Gọi con kia là con kiến, nó là con kiến. Ông gọi cây này là thì là, thì tức khắc nó là thì là... Ông đặt tên và gọi chúng như chính chúng.

Khi con rắn bò đến nói cho Ađam và Eva biết rằng, ăn trái cây Thiên Chúa cấm là điều tốt, lúc bấy giờ hai ông bà bắt đầu lạm dụng ngôn từ. Ngôn từ bắt đầu mất đi ý nghĩa, khi có sự gian xảo xen vào. Ngôn từ mất ý nghĩa, khi con người không gọi sự vật như chính chúng. Khi đó, con người bắt đầu có cái nhìn méo mó về thế giới. Con người thay vì yêu thích vạn vật, làm cho sự vật có ý nghĩa, thì bắt đầu khiếp hãi. Con người không coi vạn vật là ơn huệ nữa. Đó là một điều hết sức bất hạnh, và bằng cách đó con người cũng xa Chúa, đánh mất cái nhìn về Thiên Chúa là Đấng tặng ban ân huệ.

Nếu ơn gọi của Ađam là gọi các sự vật theo tên của chúng, thì như vậy lời nói có giá trị. Khi nói, chúng ta có thể giúp cho thế giới mà Thiên Chúa mong muốn được xuất hiện, trở thành những người đồng sáng tạo với Người. Chúng ta có thể nói ra những lời sáng tạo hay phá hủy, những lời xây dựng hay những lời làm kiệt sức sống của một con người và hành hạ họ.

Cha Tymothy Radcliffe, cựu Bề Trên Tổng Quyền Dòng Đaminh, diễn tả rằng ở Châu Mỹ có một con vật sống trong ao hồ, người ta đặt tên cho nó là rệp nước khổng lồ. Nó lướt trên những con cóc và hút hết bộ đồ lòng, chỉ để lại bộ da trống không. Chúng ta có thể nói những lời giống như những Lời của Thiên Chúa, làm cho sự vật hiện diện, hay ngược lại, cách nói của chúng ta có thể như con rệp nước khổng lồ phá hủy thế giới của Thiên Chúa. Lời nói của chúng ta có giá trị, và có lẽ đó là điều căn bản nhất chúng ta phải dạy cho các em thiếu nhi nếu trong vai trò giáo dục. Các bà mẹ Công giáo phải dạy cho con cho cháu mình biết nói lên lời sự thật. Dạy con cái có thì nói có, không thì nói không. Điều này đòi phải trả giá rất đắt. Nhưng chúng ta được mời gọi để sống chân lý, sống sự thật.

Giống như Thiên Chúa, ngôn từ của chúng ta có sức mạnh của sự sống và sự chết.

George Steiner đã viết:

“Trong ngôn từ, cũng giống như trong một phân tử vật lý, có vật thể và phản vật thể. Có xây dựng và huỷ diệt. Cha mẹ và con cái, đàn ông và đàn bà, khi trao đổi ngôn từ với nhau, đều có sự rủi ro rất cao. Ngôn từ có thể làm tổn thương mối tương quan nhân bản, có thể huỷ diệt niềm hy vọng. Lưỡi dao ngôn từ là lưỡi dao bén nhất. Thế nhưng cũng những ngôn từ đó, cũng những câu đó, cũng những cấu trúc ngữ pháp đó, cũng những ý nghĩa đó, lại là khí cụ của sự mặc khải, của trạng thái ngất ngây, của sự thông cảm kỳ diệu tức là sự hiệp thông” [1].

Có những người luôn muốn nói lời hay lẽ phải nhưng khi hành động thì lại sai. Họ thấy: quả thực, những ngôn từ tôi sử dụng hết sức quan trọng, vì ngôn từ của tôi có thể là lưỡi dao giết người.

Đức Giêsu mời gọi chúng ta: “Có thì nói có, không thì nói không, gian dối phát xuất từ ma quỷ”. Khi chúng ta nói lời sự thật, lời động viên xây dựng, chúng ta đang cộng tác với công trình sáng tạo của Chúa. Khi nói lời huỷ diệt, lời giết chết, lời làm cho người khác phải chói tai buốt lòng, là chúng ta đang nói lời xuất phát từ quỷ.

Đức Giêsu đã trân trọng ngôn từ và ngôn từ của Ngài có sức xoa dịu, chữa lành, động viên, an ủi. Nếu muốn cho ngôn từ của ta có sức mạnh, trước hết chúng ta phải học cách trân trọng ngôn từ. Nói những lời có ý nghĩa từ đó chúng ta mới có cơ may nói Lời Thiên Chúa, Lời Chân Lý và Lời sự thật. Lời trao ban và Lời chữa lành.

Người nghèo đến với Đức Giêsu, Người nói: “Phúc cho những ai có tâm hồn nghèo khó, vì nước trời là của họ”.

Người cùi đến với Đức Giêsu, Ngài nói: “Anh hãy được sạch !” và họ trở nên thanh sạch.

Người què đến với Đức Giêsu, Ngài nói: “Tội anh đã được tha, anh hãy vác chõng mà về !” Anh đứng dậy vác chõng trở về nhà.

Người câm đến với Đức Giêsu, Ngài nói: “Anh hãy nói được !” Anh ta mở miệng ca tụng Chúa.

Giakêu vẫn bị mọi người khinh khi, đến với Đức Giêsu, Ngài nói một điều mà ông không dám mong ước: “Giakêu, hôm nay tôi ở lại nhà ông!” Đang khi dùng tiệc, ông Giakêu nói rằng, ông sẽ bồi thường cho những người ông ăn hối lộ và phân chia của cải cho người nghèo, Đức Giêsu nói với ông: “Ơn cứu độ đã đến nhà này!”

Người phạm tội ngoại tình đến với Đức Giêsu, Ngài nói: “Không ai kết án chị à! Tôi cũng thế, tôi không kết án chị đâu. Hãy đi bình an và đừng phạm tội nữa”.

Cô gái điếm khóc lau chân Đức Giêsu, Ngài chỉ nói một câu chị cần nghe nhất: “Con được tha nhiều nên con yêu nhiều. Mọi tội con đã được tha. Hãy ra đi bình an và đừng phạm tội nữa”.

Hẳn rằng bất kỳ ai đến với Đức Giêsu, dù tội lỗi ngập đầu ngập cổ đều nhận được những lời khích lệ động viên, lời chữa lành, lời xoa dịu. Những ai đến với Đức Giêsu trong u sầu sẽ ra đi trong hân hoan.

 

Chúng ta là những người trẻ. Hẳn rằng, mỗi chúng ta có nhiều ký ức và kỷ niệm, về ngữ vựng chúng ta nhận được từ nơi gia đình của mỗi chúng ta.

Chúng ta dám nói với nhau rằng: Ân nhân lớn nhất của mỗi chúng ta là người mẹ. Mẹ là người có ảnh hưởng đến con cái nhiều nhất. Ngôn từ của người mẹ sẽ ngấm vào con của bà nhiều nhất. Lời ru, lời nói chuyện khi con chưa biết nói, đều tiệm tiến ngấm vào tiềm thức của trẻ. Vì thế, trẻ sẽ diễm phúc nếu là người mẹ biết nói lời êm tai, lời giàu tình thương và lời chứa đựng ân sủng Chúa.

Lời mẹ dạy con gọi cha khi tập nói, kinh Kính Mừng mẹ dạy con khi mới bi bô, những lời cầu nguyện mẹ dạy con khi còn thơ ấu sẽ làm cho trẻ lớn lên trong ân nghĩa cùng Thiên Chúa và trong ân nghĩa của mọi người.

Hôm vừa rồi tôi về nhà và chơi với hai đứa cháu trai lớp Mầm và lớp Chồi. Tôi mắc mùng cho cháu tôi ngủ, vì bác cháu chơi giỡn đã khuya. Trước khi đi ngủ, hai cháu tự động làm dấu và cầu nguyện: “Con lạy Đức Bà cho con khoẻ mạnh, con ăn, con chơi. Con cầu cùng Đức Bà cho ông bà con khoẻ mạnh, cho ba mẹ con khoẻ mạnh, cho các bác các anh các chị con khoẻ mạnh, cầu cho bác con là linh mục tốt...” Tôi nghe những lời này rất quen thuộc, vì từ thuở nhỏ, mẹ tôi đã dạy chúng tôi cầu nguyện như thế. Tôi nhận ra rằng, lời cầu nguyện của trẻ thơ như thế là một cách giáo dục Kitô giáo. Đó là dạy cho trẻ biết nhớ đến Thiên Chúa, và xác tín tuy không nhìn thấy Chúa nhưng vẫn có Chúa hiện diện và để mắt đến chúng. Khi chúng biết cầu nguyện cho những nhu cầu của người khác, là chúng đang tiệm tiến đi vào đời sống tương quan với người khác thật ý nghĩa.

Tôi sống trong môi trường nhà quê. Những bà mẹ những ông bố quê chất phát rất thương con, nhưng đôi khi lại dùng lời làm tổn thương con cái không thể nào chấp nhận được. Chẳng hạn như nói rằng: "Mặt mày sau này chỉ đi xúc cứt con ạ. Mày là đứa vô dụng sau này chẳng làm được tích sự gì đâu. Mày sang mà xách dép cho thằng Mít ở nhà bên cạnh kìa. Bằng tuổi mày đấy mà nó làm được bao việc". Trong khi con cái họ đâu phải là đứa vô dụng. Nó yếu kém mặt này nhưng trổi vượt mặt kia. Ông bố và bà mẹ đâu biết rằng, ngày này qua ngày khác ông bà gieo vào đầu óc con mình những tư tưởng như thế và biến con mình thành vô dụng thực.

Thực lòng, ai cũng thích lời động viên an ủi nhưng sao nói một lời động viên chân thành khó đến thế. Người ta có thể xa xả vào mặt nhau một cách dễ dàng nhưng để nói một lời khen ngợi hay động viên thì đòi phải nỗ lực lắm lắm!

Ngôn ngữ là phương tiện thường ngày chúng ta chuyển tải thông điệp cho nhau. Một lời nói ra, có thể vực dậy một người anh em và một lời nói ra, có thể làm cho người anh em mất ăn mất ngủ, và có thể có những kẻ bỏ cộng đoàn vì câu nói của một ai đó.

Xin được trích dẫn tâm sự của Đức cha “Fuklton Sheen”, nhà thuyết giáo nổi tiếng của Hoa Kỳ:

“Tại Lavie, trong khi giúp lễ trên bàn thờ, một cậu bé vô tình đã đánh đổ lọ nước. Vị linh mục nổi giận tát cậu bé nảy lửa và quát:

- Cút đi và từ nay đừng bao giờ trở lại đây nữa.

Cậu bé đã ra đi và không bao giờ trở lại nhà thờ nữa. Sau này cậu đã trở thành nhà lãnh đạo của đảng Cộng sản. Tên cậu là Titô.

Tôi còn nhớ tôi cũng là cậu bé giúp lễ tại nhà thờ chánh toà. Vị Giám mục sở tại là Đức cha John Pouldin. Lúc đó tôi lên bẩy. Trong một phiên giúp lễ tôi cũng đã có lần đánh rơi bình rượu. Có lẽ nghe cả một trái bom nguyên tử nổ cũng không bằng âm thanh của một bình rượu rơi trên nền đá lúc bấy giờ. Tôi sợ tưởng chết đi được, bởi vì mấy cậu bé giúp lễ chúng tôi ai cũng nghĩ Đức cha là một người rất nghiêm khắc. Thế nhưng cha chẳng tỏ thái độ gì cả. Sau thánh lễ, vị Giám mục nói với tôi:

- Lại đây cậu bé, lớn lên con sẽ học ở trường nào?

Đối với một cậu bé bẩy tuổi như tôi lớn lên có nghĩa là vào trường trung học, tôi liền nói:

- Thưa đức cha, con sẽ xin vào trường Sud Pondu.

Thế nhưng vị Giám mục nói với tôi:

- Cha nói là khi nào con lớn kia, con có bao giờ nghe nói đến trường Luvard không?

- Dạ thưa có ạ! Tôi đáp.

Ngài nói:

- Vậy thì con hãy về nói với mẹ con rằng: khi con lớn, con sẽ vào học ở đại học Luvard, và một ngày nào đó con cũng như Đức cha.

Tôi đã thưa với mẹ tôi như Đức giám mục đã nói và mẹ tôi nói với tôi: “Luvard là một trường đại học nổi tiếng ở Châu Âu”. Tôi không ngờ rằng hai năm sau khi chịu chức linh mục, tôi đã ngồi trên chiếc xe lửa trực chỉ Luvard, đúng là nơi Đức cha đã nói với tôi.

Cũng một biến cố, nhưng tôi đã đi về hướng này, còn Titô đã đi hướng ngược lại”.

Tâm sự của Đức cha “Fuklton Sheen” đáng để chúng ta suy nghĩ trong cách chúng ta sử dụng ngôn từ.

Có những lời nói của những bậc bề trên và những bậc làm cha mẹ làm thăng hoa cuộc sống của con cái. Cũng có những lời nói làm cho con cái họ đi đến bế tắc hoặc chán sống.

Lời nói động viên nhau cần thiết biết mấy nhưng cũng khó nói làm sao. Có lần từ tu viện trở về nhà định bụng sẽ nói với bố rằng con thật hãnh diện vì bố. Bố không tài giỏi nhưng bố thật hiền lành. Lúc chạy về nhà, thì không có ai ở nhà. Chạy vào rẫy gọi mãi, mới thấy bố từ trên đồi đi xuống. Thật thương bố nhưng im lặng và hỏi thăm vu vơ. Những lời kia vẫn còn cất giữ.

Một điều kỳ lạ là ta rất cần những lời khen ngợi, động viên phát xuất từ đáy lòng mình. Thế mà nói ra những lời đấy sao khó thế. Có những người thật hối hận khi không nói được lời cần nói khi còn cơ hội, để rồi ngàn đời không có cơ hội gặp lại người đó nữa, ta cảm thấy xót xa.

Sẽ tốt lành biết mấy nếu những ông bố, bà mẹ biết nói với con cái những từ đại loại như: “Con à, đã đến lúc cha mẹ không thể bao bọc cho phận đời của con. Con phải sống cho cuộc sống của con. Rồi đây con sẽ phải ra đi để gầy dựng cuộc sống cho riêng mình. Cuộc đời thật khó khăn, bất an và gian khổ. Con sẽ chật vật khi phải xa gia đình. Tuy nhiên, con hãy nhớ rằng gia đình ta nghèo vật chất nhưng luôn giàu tình thương yêu. Đi đâu thì đi, làm gì thì làm. Khi nào con cảm thấy rã rời và mệt mỏi thì gia đình là chốn con quay về. Chính gia đình sẽ sưởi ấm tình yêu cho con”. Gia đình phải là chốn quay về. Gia đình là kho tàng của lời chữa lành.

Và rồi trong cuộc sống thường ngày. Bất kể ta là ai. Bất kể ta làm gì. Ta kinh doanh nơi gia đình hay ngoài phố chợ. Ta tần tảo trên đồng ruộng hay làm nội trợ trong gia đình. Mọi người chúng ta luôn phải xác tín rằng, ngôn ngữ có giá trị. Vì thế chúng ta cố gắng diễn tả lời của Thiên Chúa, lời chữa lành, xoa dịu và vực dậy trong cuộc sống thường ngày của mỗi chúng ta.

Là người Kitô hữu, ta cố gắng ý thức loại trừ những ngôn từ làm cho người khác phải đau khổ, phải chết. Và như thế, lời nói hành nói xấu, lời vu oan cáo vạ, lời móc lò móc họng làm cho người khác phải lộn gan điên tiết sẽ không xuất hiện trên môi miệng người con Thiên Chúa.

"Miệng tôi nói lời hay lẽ phải,

Lòng gẫm suy câu khéo điều khôn,

Tai lắng nghe nhịp câu ngạn ngữ,

Mượm phím đàn giải nghĩa nhiệm mầu" (Thánh Vịnh).